حق کسب و پیشه چیست؟

مالک بمان- 3813-2620-021

خیلی از افراد بین حق کسب و پیشه و سرقفلی، گُنگ می‌شوند!

هنگامی که شخصی ملکی (مغازه تجاری) را اجاره می نماید، ممکن است در هنگام تخلیه حقی به لحاظ مالی (معادل وجه نقد) برای وی وجود داشته باشد. که اجاره دهنده (موجر یا مالک) برای تخلیه ملک مجبور باشد این حق را که به آن حق کسب و پیشه می گویند به مستاجر بپردازد.

حق کسب و پیشه و تجارت، یکی از مفاهیم مهم در حقوق املاک و مستغلات ایران است که به مستأجرانی که فعالیت تجاری، صنفی یا صنعتی را در مکان اجاره‌ای انجام می‌دهند، کمک می‌کند تا از حقوق معینی برخوردار شوند. این حقوق شامل امکان انتقال مکان کسب و کار به شخص دیگر یا دریافت غرامت در صورت فسخ قرارداد از سوی موجر می‌شود. فرض کنید مغازه‌ای را در یک لوکیشن خاص تبدیل به برند معروف کرده‌اید. بعد از دو سال تلاش و خونِ دل خوردن، به شما بگویند تخلیه کنید. حس و حالِ خیلی بدی در شما ایجاد می‌شود.

اصل این حق بر این پایه استوار است که مستأجر با سرمایه‌گذاری در ملک مورد اجاره، به ارزش‌افزوده برای آن ملک کمک کرده و بنابراین باید بتواند از ثمرات سرمایه‌گذاری خود بهره‌مند شود.

در حقوق ایران، حق کسب و پیشه و تجارت به موجب قوانین مختلفی تنظیم شده است که از جمله می‌توان به قانون روابط موجر و مستأجر مصوب ۱۳۵۶ (قانون حق کسب و پیشه سال 56) و اصلاحیه‌های بعدی آن اشاره کرد. این حقوق نه‌تنها حمایت‌های قانونی برای مستأجران را فراهم می‌کند، بلکه نظم و ثبات را به بازار املاک تجاری و کسب و کار می‌افزاید و مانع از دخالت‌های نابه‌جای موجران می‌شود.

اعطای حق کسب و پیشه و تجارت مستلزم رعایت شرایط و ضوابط خاصی است که در قانون تعریف شده، که شامل ثبت قراردادهای اجاره، اثبات سرمایه‌گذاری‌ها و نحوه انتقال این حقوق به دیگران می‌شود. این مقررات با هدف ایجاد تعادل بین حقوق موجر و مستأجر و فراهم کردن زمینه‌ای مناسب برای توسعه فعالیت‌های اقتصادی طراحی شده‌اند.

تفاوت حق کسب و پیشه با سرقفلی

در حقوق املاک و مستغلات ایران، “حق کسب و پیشه و تجارت” و “سرقفلی” دو مفهوم مهم هستند که گاهی اوقات به دلیل شباهت‌هایی که به هم دارند، ممکن است با یکدیگر اشتباه گرفته شوند، اما تفاوت‌های قابل توجهی بین آن‌ها وجود دارد:

تعریف و ماهیت

حکم حق کسب و پیشه و تجارت: این حق به مستأجر این امکان را می‌دهد که مکان کسب و کار خود را به شخص دیگری منتقل کند. این حق بر اساس اعتبار و مشتری‌هایی که به‌دلیل فعالیت‌های مستأجر به محل کسب آمده‌اند، شکل می‌گیرد و مرتبط با شهرت و حسن شهرت تجاری است که مستأجر در آن مکان ایجاد کرده است.
قانون سرقفلی: این حق بیشتر به ارزش افزوده‌ای اشاره دارد که مستأجر با سرمایه‌گذاری‌های مادی (مانند تعمیرات و بهبودهایی که در ملک انجام داده است) به ملک بخشیده است. سرقفلی می‌تواند شامل حق انتقال ملک به شخص دیگری یا دریافت غرامت در صورت فسخ قرارداد از سوی موجر باشد.

در‌ تحلیل‌ ماهیت‌ حـق کـسب یا پیشه‌ یا تجارت، گفته شده است که «حقوق کسب و پیشه در واقع جبران زیان ناشی از‌ تخلیة‌ محل کار و فعالیت انتفاعی مستأجر و از‌ بین‌ رفتن‌ موقعیت‌ شغلی‌ اوست. که طی‌ سالیان‌ مـتمادی فـراهم شده است.» (نوبخت، 1370: 266)

اساس قانونی

حق کسب و پیشه و تجارت: در قانون مدنی ایران و قوانین مرتبط با روابط موجر و مستأجر تعریف شده و محافظت می‌شود. این حق برای حمایت از فعالیت‌های تجاری و حرفه‌ای مستأجران در نظر گرفته شده است تا بتوانند کسب‌وکار خود را در صورت نیاز به مکان دیگری منتقل کنند.
سرقفلی: این حق نیز تحت قوانین اجاره و مستأجر مورد حمایت قرار می‌گیرد و بیشتر بر اساس سرمایه‌گذاری‌های فیزیکی و مادی مستأجر روی ملک تأکید دارد.

انتقال و غرامت

حق کسب و پیشه و تجارت: حق کسب و پیشه در صورت تغییر شغل تابع قوانین مختلف است! حق کسب و پیشه مستاجر به مستأجر اجازه می‌دهد که کسب‌وکار خود را به شخص دیگری انتقال دهد و بر این اساس، می‌تواند شامل فروش حق ادامه کسب و کار در همان مکان باشد.
سرقفلی: این حق معمولاً شامل حق انتقال یا فروش ملک است، و مستأجر می‌تواند در صورت فسخ یکجانبه قرارداد توسط موجر، غرامت دریافت کند.

حق کسب و پیشه چند سال است؟

دنبال عدد خاصی نباشید، نیست!

حق کسب و پیشه و تجارت به خودی خود دارای مدت‌زمان معینی نیست که بگوییم چند سال است. این حق بر اساس قرارداد اجاره بین موجر و مستأجر تعریف می‌شود و تا زمانی که قرارداد اجاره به قوت خود باقی است، حق کسب و پیشه و تجارت نیز وجود دارد. به عبارت دیگر، مدت‌زمان حق کسب و پیشه و تجارت به مدت اجاره‌نامه بستگی دارد و با پایان یافتن یا فسخ قرارداد اجاره، حقوق مربوط به آن نیز ممکن است تحت تأثیر قرار گیرد.

البته، در صورتی که مستأجر قصد داشته باشد کسب و کار خود را به شخص دیگری منتقل کند، این انتقال باید مطابق با شرایط قرارداد اجاره و قوانین مربوط به حق کسب و پیشه و تجارت انجام شود. اگر قرارداد اجاره اجازه دهد، مستأجر می‌تواند این حق را به مستأجر جدید منتقل کند، و در این صورت، حق کسب و پیشه به نوعی تمدید می‌شود.

حق کسب و پیشه قابل انتقال است؟

بله بله. حق کسب و پیشه و تجارت در حقوق ایران قابل انتقال است، اما شرایط مطالبه حق کسب و پیشه به موارد خاصی بستگی دارد. حق کسب و پیشه مستاجر امکان می‌دهد که کسب‌وکار خود را در محل اجاره‌ای به شخص دیگری منتقل کند. با این حال، انتقال حق کسب و پیشه معمولاً نیازمند رضایت موجر است، مگر اینکه در قرارداد اجاره تصریح شده باشد که انتقال بدون رضایت موجر هم امکان‌پذیر است.

انتقال حق کسب و پیشه می‌تواند شامل فروش یا واگذاری حقوق اجاره به شخص دیگری باشد که قصد دارد همان کسب‌وکار را در همان مکان ادامه دهد. این انتقال باید به گونه‌ای باشد که حقوق موجر نیز حفظ شود و شخص جدیدی که حق کسب و پیشه به او منتقل می‌شود، باید شرایط مشابهی برای ادامه اجاره را بپذیرد.

در نهایت، انتقال حق کسب و پیشه و تجارت باید مطابق با قوانین مربوط به روابط موجر و مستاجر و همچنین قوانین مدنی ایران صورت گیرد تا از نظر حقوقی معتبر و قابل اجرا باشد.

حق کسب و پیشه به ارث می رسد؟

بله، حق کسب و پیشه و تجارت می‌تواند به ارث برسد. این امکان به وراث مستاجر اجازه می‌دهد که پس از فوت وی، کسب و کار را ادامه دهند؛ مشروط بر آنکه شرایط لازم و ضوابط مربوط به انتقال حق کسب و پیشه به وراث در قرارداد اجاره پیش‌بینی شده باشد یا قوانین مربوطه اجازه دهند.

وراث باید قادر به ادامه فعالیت تجاری مرتبط با حق کسب و پیشه باشند و موجر نمی‌تواند بدون دلایل قانونی معتبر، از ادامه اجاره به وراث جلوگیری کند. همچنین، وراث باید تمامی تعهدات مربوط به قرارداد اجاره مانند پرداخت اجاره‌بها و نگهداری ملک را رعایت کنند.

این انتقال می‌تواند شامل برخی پیچیدگی‌های حقوقی شود، بنابراین در صورت فوت مستاجر، توصیه می‌شود که وراث برای اطمینان از حفظ حقوق خود و دنبال کردن روند قانونی صحیح، با یک وکیل متخصص در امور حق کسب و پیشه مشورت کنند.

آیا حق کسب و پیشه قابل توقیف است؟

در حقوق ایران، حق کسب و پیشه و تجارت به‌عنوان یک دارایی ناملموس محسوب می‌شود که می‌تواند ارزش اقتصادی قابل توجهی داشته باشد. با این حال، امکان توقیف حق کسب و پیشه به‌طور مستقیم تحت شرایط خاص و بر اساس قوانین مرتبط با ورشکستگی و دیون قابل بررسی است.

به‌طور کلی، حق کسب و پیشه به‌دلیل اینکه مستقیماً به شخص مستاجر و توانایی او برای ادامه فعالیت تجاری وابسته است، معمولاً به‌راحتی قابل توقیف نیست. این حق نه‌تنها به‌عنوان بخشی از دارایی‌های مستاجر محافظت می‌شود، بلکه به‌دلیل پیوند نزدیک آن با فعالیت اقتصادی و معاش مستاجر، حساسیت‌های خاصی نیز دارد.

در مواردی که مستاجر دچار مشکلات مالی شده و بدهی‌هایی دارد، طلبکاران ممکن است تلاش کنند تا از طریق دادگاه، دارایی‌های مستاجر از جمله حق کسب و پیشه را برای وصول طلب خود مورد هدف قرار دهند. اما، این روند نیاز به تایید دادگاه دارد و بسته به شرایط خاص هر پرونده و قوانین جاری، می‌تواند متفاوت باشد.

آیا حق کسب و پیشه قابل توقیف است؟

اگر در مورد قوانین حق کسب و پیشه و تجارت به مشکل برخوردید. اگر مالک هستید و دنبال وکیل تخلیه هستید یا مستاجر هستید و حق شما در حالِ پایمال‌شدن است، همکارانِ وکیلِ ما در بنیاد حقوقی وکیل علیمردانی در خدمت شما هستند. ما اینجاییم تا شما مالک بمانید.