مفهوم حجب و انواع آن

مفهوم حجب و انواع آن

( ماده۸۸۶تا۸۹۲قانون مدنی )

ماده ۸۸۶ قانون مدنی در تعریف حجب بیان نموده است:

”حجب حالت وارثی است که به واسطه بودن وارث دیگر از بردن ارث کلاً یا جزئاً محروم می شود”.

حجب در لغت به معنی منع و پوشاندن است. حجب در اصطلاح حقوقی یعنی اینکه برخی از وراث برخی دیگر را از ارث محروم نمایند یا آن که سبب گردند تا اینکه بعضی دیگر سهم کمتری از ارث ببرند و سبب نقص آن سهم آنان میشود.

برای نمونه، وجود فرزند برای متوفی سبب میشود که نوه ارث نبرد یا وجود فرزند برای متوفی سبب می شود که سهم مادر متوفی از یک سوم به یک ششم تقلیل یابد.

انواع حجب از ارث

حاجب گاهی دیگران را بطور کلی و از تمام ارث منع میکند و گاهی بصورت جزئی و از بعض آن که نوع اول را حجب حرمانی و قسم دوم را حجب نقصانی می‌نامند.

1) حجب حرمانی

حجب حرمانی یا حجب از اصل ارث عبارت است از اینکه وجود خویشاوندی، خویشاوند دیگر را از اصل ارث بردن محروم کند.

ماده 887 قانون مدنی درباره حجب حرمانی «قسم اول آنست که وارث از اصل ارث محروم میگردد مثل برادرزاده که به واسطه بودن برادر یا خواهر متوفی از ارث محروم میشود»

این حالت بر اساس قاعده‌ “الأقرب یمنع الابعد ” اعمال می‌شود و مفهوم ساده‌ آن این است که، خویشاوندی که به متوفی نزدیکتر است خویشاوندان دورتر را از ارث بردن محروم می‌کند. مثلاً زمانی که شخص متوفی دارای اولاد و خواهر و برادر می باشد وجود اولاد در طبقه اول سبب می گردد تا خواهر و برادر میت از او ارث نبرند بنابراین طبقه اول مانع ارث بری طبقه دوم می گردد.

 

مواردی که در آن شخصی سبب محروم شدن شخص دیگر از اصل ارث می شود از این قرار است:

الف) هرطبقه نسبت به طبقات بعدي

در بین خویشاوندان نسبی تا زمانی که از طبقه اول شخصی وجود داشته باشد، وراث طبقه دوم ارث نمی برند و همین طور تا از وراث طبقه دوم شخصی باشد به طبقه سوم ارث نمی رسد.

ب) بعضي أقارب نسبت به ديگر اقارب

در هر طبقه درجه نزدیک تر درجه دورتر را از ارث محروم می کند به اين معنا كه در میان افراد موجود در هر طبقه از خویشاوندن نیز، برخی از آن‌ها حاجب حرمانی برخی دیگر می‌شوند. به اين صورت که وارثان طبقه‌ اول و دوم، هر یک خود، به دو صنف تقسیم می‌شوند، که در هر صنف، افرادی که به لحاظ درجات دوری و نزدیکی، به متوفی نزدیک‌ترند، دیگران را از اصل ارث محروم می‌کنند. 

برای مثال با بودن برادر متوفی برادر زادگان او ارث نمی‌برند و با بودن فرزندان متوفی نوادگان او ارث نخواهند برد.وياطبقه‌ اول ورّاث، از صنف پدر و مادر و صنف اولاد تشکیل می‌شود. بنابراین اگر متوفی فرزند بلا واسطه داشته باشد، این فرزند مانع ارث بردن نوه‌های متوفی، که از همان صنف اولاد هستند می‌شود. لیکن این مانعیت فقط داخل همین صنف مؤثر است و فرزند متوفی مانع ارث بردن پدر یا مادر میت نمی‌شود.

برای مثال در صورتی که متوفی پدر و مادر و نوادگان داشته باشد با اینکه پدر و مادر درجه اول از طبقه اول هستند و نوادگان متوفی درجه دوم از طبقه اول می باشند اما همه آنها ارث می برند و پدر و مادر نوادگان را از ارث محروم نمی کند زیرا پدر و مادر در دسته ای غیر از نوادگان متوفی هستند.

همچنین اگر متوفی اجداد و جدات داشته باشد ولی خواهران و برادران او فوت کرده باشند و فقط فرزندان خواهر و برادر داشته باشد با اینکه فرزندان خواهران و برادران درجه دوم از طبقه دوم اند و اجداد و جدات درجه اول از طبقه دوم می باشد ولی با این وجود اجداد و جدات فرزندان خواهران و برادران را از ارث محروم نمی کند زیرا اجداد و جدات در دسته غیر از خواهران و برادران و فرزندان ایشان  هستند.

ج) اقرباي ابويني مورث براي اقرباي ابي مورث

خویشاوندان ابی با بودن خویشاوندان ابوینی از ارث محروم می شوند و اگر خویشاوندان ابوینی (ازيك پدر و مادر باشند) نباشند خویشاوندان ابی( ازيك پدر باشند) سهم آنان را می‌برند مثلا اگر متوفی خواهران و برادران ابوینی و خواهران و برادران ابی و همچنین خواهران و برادران امی(ازيك مادر باشند) داشته باشد هم خواهران و برادران ابوینی ارث می برند و هم خواهران و برادران امی که همان کلاله امی نامیده می شود ولی به دلیل وجود خواهران و برادران ابوینی خواهران و برادران ابی از ارث محروم می‌شوند.

اعمال قاعده حجب حرماني در این مورد بدین صورت است که، خواهر و برادر‌های ابوینی، خواهر و برادر‌های ابی را از اصل ارث بردن محروم می‌کنند و همچنین اولاد اخوه‌ ابوینی، اولاد اخوه‌ ابی را از ارث بردن محروم می‌کند. در این میان باید توجه داشت که وجود هیچ یک از اخوه ابويني یا ابی، اخوه امي را از ارث بردن محروم نمی‌کند.

د) وارثاني كه حاجب حرماني ندارند

ماده 891 قانون مدنی می‌گوید: « وراث ذیل حاجب از ارث ندارد: پدر، مادر، پسر، دختر، زوج و زوجه». منظور از حجب در این ماده حجب حرمانی است نه حجب نقصانی؛ زیرا مادر، زوج و زوجه حاجب نقصانی دارند.

به استناد ماده‌ ۸۹۱ ق. م هر یک از خویشاوندان طبقه‌ نخست، یعنی پدر و مادر و اولاد بلاواسطه، یعنی پسر و دختر متوفی و زوج و زوجه متوفي ، حاجب از اصل ارث ندارند، زیرا پدر و مادر و فرزندان بلاواسطه، در درجه اول از طبقه‌ نخست قرار دارند و از همه‌ خویشاوندان به متوفی نزدیک‌ترند و هر یک از زوج و زوجه نیز همواره به همراه سایر ورّاث متوفی ارث برده و حاجب حرمانی ندارند.

 

2) حجب نقصانی

حجب نقصانی یا حجب از بعض از ارث یعنی فرض وارث از حد اعلا به حد ادنی نازل می‌شود یعنی وارث سهم کمتر خود را می‌برد و به واسطه حجب از بردن ارث بیشتر محروم می شود يعني سهم الإرث وي از حداكثربه حداقل كاهش مي يابد.

ماده 887 قانون مدنی درباره حجب نقصانی اعلام میکند«قسم دوم آنست که فرض وارث از حد اعلی به حد ادنی نازل میگردد، مثل تنزل حصه شوهر از نصف به ربع در صورتی که برای زوجه اولاد باشد و همچنین تنزل حصه زن از ربع به ثمن در صورتی که برای زوج او اولاد باشد.»

نکته مهم این است که، برخلاف آنچه در حجب حرمانی گفته ‌شد، در حجب نقصانی، ممکن است، کسانی که موجب نقصان می‌شوند (یا همان حاجبین)، خودشان وارث نباشند. مثل برادر و خواهر متوفي که با وجود پدر و مادر متوفي ارث نمی‌برند، اما موجب نقصان سهم مادر میت می‌شوند.

موارد حجب نقصانی

ماده ۸۹۲ قانون مدنی: ” حجب از بعض فرض در موارد ذیل است:

الف) حجب أولاد(بندالف ماده٨٩٢قانون مدني ) 

زمانی است که اولاد یا اولاد اولاد متوفي، حاجب برخی از ورثه می‌شوند و باعث می‌گردند که سهم ایشان ازميزان بالا به ميزان پائین تنزّل یابد.

این نوع از حجب نقصانی خود مشتمل بر ۲ مورد است:

مورد اول حجب نقصانی اولاد، زماني است که با وجود اولاد برای متوفي، سهم هر یک از پدر و مادر متوفی به یک‌ ششم ترکه کاهش می‌یابد. این در حالی است که اگر متوفی اولاد نداشت، سهم مادر یک‌ سوم از ترکه بود و پدر مابقی ترکه را به قرابت به ارث می‌برد..

مورد دوم حجب نقصانی اولاد، جایی است که، وجود اولاد برای متوفی، باعث می‌شود سهم زوج از یک‌ دوم  به یک‌ چهارم تقلیل یابد و سهم زوجه نیز از یک‌ چهارم  به یک‌هشتم تنزل یابد.

ب) حجب اخوه (خواهر يا برادران ميت) بند ب ماده٨٩٢قانون مدني

زمانی است که خواهر یا برادران متوفي، حاجب مادر متوفي می‌شوند و باعث می‌گردند که سهم وی از ميزان بالا به  ميزان پائین تنزّل یابد. طبق بند ب ماده‌ ۸۹۲ ق. م زماني كه متوفي چند برادر یا خواهر داشته باشد در این صورت سهم الإرث مادر متوفي از یک‌ سوم  به یک‌ ششم ترکه تنزّل خواهد یافت، مشروط بر اینکه:

۱. وقتي متوفي حداقل دو برادر یا یک برادر با دو خواهر یا چهار خواهر داشته باشد.

۲. پدر آن‌ها زنده باشد.

۳. اخوه ازارث محروم نباشد مگر به موجب قتل.

۴. اخوه ابويني يا ابي تنها باشند يعني امي نباشند.

یکی  ديگر از  موارد حکم ماده ۸۹۹ ق. م است که بیان می‌كند، در صورتی که فرزند متوفی تنها یک دختر باشد، سهم او یک‌ دوم از کل ترکه می‌باشد. این درحالی است که اگر فرزندان متوفی دو یا چند دختر باشند، فرض مجموع دختر‌ها دو‌سوم کل ترکه می‌باشد. واضح است که در چنین حالتی می‌توان هر یک از دختر‌ها را حاجب نقصانی دختر دیگر دانست. بعنوان مثال اگر میت بجای یک دختر، دو دختر داشته باشد، سهم هر یک از آن‌ها بجای نصف ترکه، یک‌ سوم  ترکه خواهد بود.

نظر بدهید

× چطوری می‌تونم بهتون کمک کنم؟